Αυτές είναι δύσκολες στιγμές για όλους μας σε παγκόσμιο επίπεδο. Η επιδημία Covid-19 έχει δημιουργήσει μια βαθιά ανησυχία για πολλούς, μια κατάσταση ζωής ή θανάτου για μερικούς αλλά και μια εξαιρετική ευκαιρία για την εκπλήρωση του δικαιώματος στην υγεία για όλους, για τα δημόσια συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και για την εγγύηση της ισότιμης πρόσβασης στην υγεία για όλους. Η επιδημία οδηγεί στην αμφισβήτηση των εθνικών και παγκόσμιων συστημάτων διακυβέρνησης του τομέα της υγείας αλλά και του σκοπού της διεθνούς συνεργασίας με τον παγκόσμιο Νότο. Σε γενικές γραμμές, αυτή η κρίση θέτει σε κίνδυνο τις πολιτικές για την υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Πολύ σημαντικά ερωτήματα έχουν τεθεί από τότε που έχει δηλωθεί επίσημα η πανδημία. Σε ποιο βαθμό τα εθνικά συστήματα υγείας είναι έτοιμα να διαχειριστούν μια τόσο μεγάλη κρίση; Πώς τα κράτη, μέσω των συστημάτων δημόσιας υγείας τους μπορούν να διασφαλίσουν την εκπλήρωση του δικαιώματος στην υγεία για όλους, την απαγόρευση των διακρίσεων, τη δίκαιη και οικονομικά προσιτή πρόσβαση στην υγεία για όλους χωρίς κανένας να «μένει πίσω»; Πώς μπορούν να βρεθούν τακτικά και επαρκή κονδύλια για την κάλυψη των δαπανών των προμηθειών, για τις απαραίτητες εγκαταστάσεις, για εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας, για αποτελεσματικά συστήματα πληροφοριών, για επαρκή παροχή υπηρεσιών, για την πρόσβαση σε βασικά φάρμακα και για μια δημοκρατική διακυβέρνηση… για να διαχειριστεί την πανδημία; Τι θα συμβεί με τα συστήματα υγείας των χωρών στον Παγκόσμιο Νότο που έχουν ήδη αποδυναμωθεί;
Η καταστροφή των δημόσιων υπηρεσιών του κράτους κοινωνικής πρόνοιας (ιδιωτικοποίηση, εμπορευματοποίηση, υπο-χρηματοδότηση και περιφερειοποίηση), έχει οδηγήσει στην υπονόμευση των δημόσιων συστημάτων υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα αποδυναμωμένα συστήματα υγείας προβληματίζονται τώρα σχετικά με τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν αναφορικά με την αντιμετώπιση της πανδημίας και τη διασφάλιση δίκαιης πρόσβασης και θεραπείας για όλους. Τα μέτρα περιορισμού για μεγάλο αριθμό πληθυσμού και η κήρυξη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης ή συναγερμού σε πολλές χώρες είναι απλώς αποτέλεσμα της έλλειψης πόρων και ικανοτήτων των κέντρων υγειονομικής περίθαλψης και των νοσοκομείων να αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα τόσους πολλούς μολυσμένους ανθρώπους.
Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις διακρίσεις αναφορικά με την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης από γυναίκες και κορίτσια, ιδίως στις φτωχότερες χώρες. Οι κοινωνικοί κανόνες, οι ρόλοι και οι σχέσεις των γυναικών και των ανδρών επηρεάζουν την ευπάθεια των γυναικών και των ανδρών στη μόλυνση, την έκθεση και τη θεραπεία.
Εκτός αυτού, οι πλέον ευάλωτοι πληθυσμοί, οι Ρομά, οι φυλακισμένοι, οι άστεγοι, οι χρήστες ναρκωτικών, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες παραδοσιακά αποκλείονται από τα δημόσια εθνικά συστήματα υγείας λόγω του κοινωνικού, πολιτιστικού ή νομικού καθεστώτος τους και είναι οι πιο εκτεθειμένοι κατά τη διάρκεια κρίσεων υγείας. Ειδικά οι ηλικιωμένοι μετανάστες λόγω οικογενειακών διαδικασιών επανένωσης, παρά το νομικό καθεστώς τους, συχνά στερούνται πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης. Οι άστεγοι έχουν συχνά λιγότερη πρόσβαση σε κέντρα υγειονομικής περίθαλψης και επικουρούνται μόνο από τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης όταν η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή. Φέροντας έναν υψηλό βαθμό στίγματος, οι άστεγοι υποφέρουν από κοινωνική απόρριψη, ειδικότερα όταν οι υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης αντιμετωπίζουν φόρτο εργασίας. Αυτή η κοινωνική απόρριψη οδηγεί σε περιορισμένη πρόσβαση στην υγεία και επομένως σε μεγαλύτερη πιθανότητα μετάδοσης. Τέλος, οι άστεγοι πληθυσμοί αντιμετωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες στην τήρηση τα προληπτικών μέτρων, όπως το πλύσιμο των χεριών.
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για μια αποτελεσματική αντίδραση απέναντι στον COVID-19 είναι όταν τα δημόσια συστήματα υγείας είναι αδύναμα ή διαλυμένα ως αποτέλεσμα συγκρούσεων και χάους. Στις πληγείσες από συγκρούσεις περιοχές, η πανδημία μπορεί να έχει καταστροφικές επιπτώσεις, προσθέτοντας μια νέα κρίση επάνω σε μια ήδη υπάρχουσα κρίση. Οι πρόσφυγες και οι εκτοπισμένοι πληθυσμοί, αποδυναμωμένοι από μήνες ή και χρόνια βίας και έλλειψης υπηρεσιών υγείας και ζώντας σε πολυσύχναστα περιβάλλοντα, κινδυνεύουν ιδιαίτερα. Στα πλαίσια της ανθρωπιστικής κρίσης, αυτή η πανδημία έχει τεράστιο αντίκτυπο στην προσβασιμότητα των προμηθειών και του προσωπικού.
Μπορούμε να μάθουμε από τον COVID-19 ότι τα ισχυρά συστήματα δημόσιας υγείας είναι ικανά να αντισταθούν δίνοντας τις απαιτούμενες συλλογικές λύσεις προτού μαζικές απειλές για την υγεία γίνουν πραγματικότητα. Ομοίως, η παρούσα κατάσταση καταδεικνύει τη σημασία της ύπαρξης ενός πραγματικού και αυθεντικού καθολικού συστήματος υγείας, το οποίο να διασφαλίζει το δικαίωμα στην υγεία και την πρόσβαση για όλους, ανεξάρτητα από τη θέση τους ή τη διοικητική/νομική τους κατάσταση, ως την πιο αποτελεσματική στρατηγική για την αντιμετώπιση παρόμοιων κρίσεων στον τομέα της υγείας.
Συστάσεις των Γιατρών του Κόσμου
_____________________________________________________________________________
Καλούμε τους τοπικούς, εθνικούς, περιφερειακούς και διεθνείς φορείς χάραξης πολιτικής για την υγεία και την ανάπτυξη να λάβουν υπόψη τις ακόλουθες συστάσεις:
- Να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η δημόσια δαπάνη για την υγεία και η αύξηση των επενδύσεων στην δημόσια και μη ιδιωτική υγειονομική περίθαλψη. Οι εγγυημένες δαπάνες και επενδύσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας θα επιτρέψουν στα συστήματα υγείας και το εργατικό δυναμικό μας να είναι σε θέση να απαντούν στις ανάγκες όλων μέσω ισχυρών καθολικών συστημάτων δημόσιας υγείας, προστατευμένων από ιδιωτικά και κερδοσκοπικά συμφέροντα.
- Κάθε χώρα θα πρέπει να συμμορφώνεται με τη σύσταση του ΠΟΥ για «(…) άμεση κατανομή ή ανακατανομή τουλάχιστον ενός επιπλέον 1% του ΑΕΠ στην πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη (…)» μέσω της βελτίωσης «(…) εγχώριων δημοσιονομικών και φορολογικών επιδόσεων, σύμφωνα με την Ατζέντα του Κοινού Πλάνου Δράσης της Αντίς Αμπέμπα, για την αύξηση της δημόσιας δαπάνης για την υγεία μέσω των κρατικών εσόδων (…)»[1].
- Προκειμένου να αποφεύγονται οι διακρίσεις κατά την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, θα πρέπει να εξαλειφθεί η πληρωμή για διαγνωστικές εξετάσεις και για την παροχή υπηρεσιών υγείας.
- Υπάρχει επείγουσα ανάγκη συντονισμένης δράσης, όχι μόνο στα δικά μας τοπικά συστήματα υγείας, αλλά και σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι ένα ισχυρό σύστημα υγείας με βάση την αλληλεγγύη για όλους και ένας συντονισμός που ξεπερνά τα εθνικά σύνορα, με αποτελεσματική δράση σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.
- Να διασφαλιστεί ότι η μάχη ενάντια στο COVID-19 δεν αναπαράγει ούτε διαιωνίζει επιβλαβείς κανόνες και πρακτικές για το φύλο, διακρίσεις και ανισότητες. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι οι κοινωνικοί, πολιτιστικοί και φυλετικοί κανόνες, ρόλοι και σχέσεις επηρεάζουν την ευπάθεια των γυναικών και των ανδρών στη μόλυνση, την έκθεση και τη θεραπεία.
- Θέσπιση ειδικών μέτρων για τους πλέον ευάλωτους: άστεγους, μετανάστες, πρόσφυγες, Ρομά, κρατούμενους και άτομα με δυσκολίες πρόσβασης σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένων των προσφύγων, ιδίως εκείνων που ζουν σε καταυλισμούς, και των εκτοπισμένων πληθυσμών. Οι μετανάστες χωρίς χαρτιά χρειάζονται επίσης υγειονομική περίθαλψη: η πρόσβαση σε συστήματα υγειονομικής περίθαλψης δεν θα πρέπει να οδηγεί σε ανταλλαγή δεδομένων με τις μεταναστευτικές αρχές.
- Διασφάλιση ότι όλοι έχουμε πρόσβαση σε όλα τα μέτρα υγείας, συμπεριλαμβανομένων των πλέον ευάλωτων. Οι πόροι που κατανέμονται άνισα οδηγούν σε κίνδυνο τον έλεγχο του ιού.
- Αναγνώριση ειδικών αναγκών των πιο ευάλωτων χωρών με αδύναμα συστήματα υγείας. Λήψη των απαραίτητων μέτρων αναφορικά με τους περιορισμών στις μετακινήσεις, αλλά και διευκολύνσεις σε όσους βρίσκονται σε ανθρωπιστική αποστολή ώστε να καταστεί δυνατή η παροχή διεθνούς βοήθειας σε όσους έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη.
- Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις χώρες που υποφέρουν από συγκρούσεις. Οι πρόσφυγες και οι εκτοπισμένοι πληθυσμοί είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην πανδημία, ιδίως όταν ζουν σε καταυλισμούς. Υπάρχει η ανάγκη να διατηρηθούν οι ανθρωπιστικές πτήσεις για την μεταφορά ανθρώπινου δυναμικού και ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού, ώστε να διασφαλιστεί η συνέχεια των υφιστάμενων προγραμμάτων. Υπάρχει επίσης η ανάγκη να διασφαλιστεί η ασφάλεια του προσωπικού.
- Χρειαζόμαστε γρήγορες, δωρεάν και ποιοτικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης για όλους.
- Θα πρέπει να αναγνωριστεί ο κρίσιμος ρόλος που διαδραματίζουν οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας (έως και το 80% των επαγγελματιών υγείας είναι γυναίκες) όταν προκύπτει τέτοια κρίση. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να υποστηριχθούν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις τους και τα αιτήματά τους για επαρκείς αναλογίες στελέχωσης και για την παροχή κατάλληλου προστατευτικού εξοπλισμού. Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να προστατεύονται, ιδίως σε καταστάσεις συγκρούσεων ή σε καταστάσεις κρίσης. Δεν πρέπει να στοχοποιούνται και το έργο τους δεν πρέπει να παρεμποδίζεται.
- Εξασφάλιση μόνιμης, πολιτιστικής, οικονομικής και γεωγραφικής πρόσβασης στην υγεία για όλους, ανεξάρτητα από τη νομική/διοικητική τους κατάσταση: μια πραγματική καθολική υγειονομική κάλυψη (UHC).
- Διασφάλιση μιας δημοκρατικής διακυβέρνησης στον τομέα της υγείας τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Ένα ισχυρό και καλά χρηματοδοτούμενο σύστημα των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένου του ΠΟΥ και άλλων σχετικών υπηρεσιών, είναι απαραίτητο για να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο εποπτείας και παρακολούθησης.
- Η πρόσβαση στα φάρμακα πρέπει να είναι στην υπηρεσία του πληθυσμού και όχι στην υπηρεσία των διεθνικών φαρμακευτικών εταιρειών, διασφαλίζοντας ότι η ανάπτυξη νέων φαρμάκων ή εμβολίων δεν υποβάλλονται στο σύστημα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και ότι η πρόσβαση σε αυτά δεν περιορίζεται.
Médecins du Monde International Network
26 Μαρτίου, 2020
[1] WHO, Primary Health Care on the Road to Universal Health Coverage; 2019, MONITORING REPORT: https://www.who.int/healthinfo/universal_health_coverage/report/uhc_report_2019.pdf?ua=1